{ԻԷ}
Եւ մինչդեռ իր մոտ եղող մերձավորների հոգեւոր եռանդը
շարժում էր եւ շատ խրատական ու զգուշացուցիչ թղթեր էր ուղարկում բոլոր գավառները, հենց
միեւնույն տարում, երանելի Սահակի մահից վեց ամիս անցնելուց հետո, Հայոց բանակը սուրբ
Վարդապետի հետ միասին գտնվում էր Այրարատյան Նոր Քաղաքում, եւ միեւնույն հոգեկրոն վարքով
հասավ սրբի քրիստոսակոչ վախճանը մի քանի աւրվա հիվանդությունից հետո, մեհեկան ամսի
տասներեքին: Եւ երբ պիտի ձեռնասուն աշակերտների միջից զատվեր եւ Քրիստոսի գնդին խառնվեր,
ցավերից թեթեւանալով եւ սթափվելով՝ վեր կացավ նստեց ժողովի մեջ եւ ձեռքերը հանապազատարած
երկինք բարձրացրած՝ բոլոր մնացողներին հանձնարարեց աստծու շնորհքին, նրանց համար աւգնություն
խնդրեց:
Եւ {այնտեղ} ժողովված գլխավոր աշակերտների անուններն
այս են. առաջինինը՝ Հովսեփ, որ եւ սկզբում գրեցինք. երկրորդինը՝ Թադիկ, զգաստ {ու}
Վարդապետի հրամանների նկատմամբ շատ զգույշ մարդիկ:: Զինվորական կողմից առաջինի անունը՝
Վահան, Ամատունի ցեղից, որ Մեծ Հայաստանի հազարապետն էր, եւ երկրորդինը՝ Հմայակ, Մամիկոնյան
տոհմից,- պատվական, երկյուղած {ու} Վարդապետի հրամանները կատարող մարդիկ:
Եւ մինչդեռ սրբի ձեռները կարկառված էին դեպի երկինք,
խաչանման, լուսավոր շողավոր ձեւով սքանչելի տեսիլ երեւաց այն ապարանքի վրա, ուր վախճանվում
էր երանելին. եւ ամեն մարդ ինքը տեսավ այդ, եւ ոչ թե ընկերը պատմեց: Եւ նա սրբերին
սեր ու միաբանություն ավանդեց, մերձավորներին ու հեռավորներին աւրհնությամբ պսակեց
եւ հաճոյական աղոթքը Քրիստոսին հասցնելով՝ հանգավ:
Վահանն ու Հմայակը, աշխարհական բազմության հետ, վերցրին
նրան վախճանվածի պատրաստությամբ, սաղմոսներով եւ աւրհնությամբ ու հոգեւոր ցնծություններով,
վառած կանթեղներով ու բորբոքված ջահերով եւ բուրող խնկերով, եւ ամբողջ լուսաճաճանչ
աշտանակով, եւ այն լուսավոր առաջխաղաց խաչանշանով բարձրացան Աւշական եւ այնտեղ մարտիրոսարանի
մեջ դրին, աւրինավոր հիշատակը կատարեցին, ապա նշանն աներեւույթ եղավ, եւ նրանք ետ դարձան
յուրաքանչյուրն իր տեղը:
Իսկ երեք տարի անցնելուց հետո Վահան Ամատունուն հաջողվեց
քրիստոսասեր ջանքով սքանչելի տաճար կանգնել տաշած, քանդակած քարերով, եւ տաճարի ներսում
շինեց Սրբի գերեզմանը: Նա Քրիստոսի կենդանարար մարմնի եւ արյան սեղանի համար վայելուչ,
գույնզգույն, ոսկով եւ արծաթով ու թանկագին քարերով պայծառափայլ անոթներ պատրաստեց
ի հիշատակ, եւ մի տեղ հավաքված բոլոր սրբերի հետ Քրիստոսի խաչակրոն վկայի, երանելի
Մաշթոցի մարմինը փոխադրեց տաճարի գերեզմանը: Եւ նրա Թադիկ անունով աշակերտին, մի զգաստ
ու բարեպաշտ մարդու, եղբայրների հետ, երանության հասած Սրբի համար սպասավոր կարգեցին
ի փառս աստծու:
ՆՈՒՅՆԸ՝ ԳՐԱԲԱՐ
{ԻԷ}
Եւ մինչդեռ այնպէս մերձաւորացն առ իւրեւ զհոգեւոր եռանդն
ածէր, եւ բազում թուղթս խրատգիրս եւ զգուշացուցիչս ընդ ամենայն գաւառս առաքէր, անդէն
ի նմին ամի, յետ ամսոց վեցից անցելոց վախճանի երանելւոյն Սահակայ, լինէր հանդերձ սրբով
վարդապետաւն բանակն Հայոց յԱրարատեան ի Նոր Քաղաք, եւ նովին հոգեկրաւն վարուք հասանէր
սրբոյն քրիստոսակոչ կատարումն, յետ սակաւ ինչ աւուրց հիւանդութեանն, յերեքտասաներորդում
ամսեանն Մեհեկանի: Եւ յորժամ որոշեալ ի միջոյ ձեռնասուն աշակերտացն եւ խառնեալ ի գունդն
Քրիստոսի հասանէր թեթեւացեալ եւ սթափեալ ի ցաւոցն՝ կանգնեալ նստաւ ի ժողովոյն միջի,
եւ համբարձեալ զձեռսն հանապազատարած յերկինս՝ զամէն մնացեալսն յանձն առնէր շնորհացն
Աստուծոյ, վասն նոցա աւգնականութիւն հայցէր:
Եւ անուանք գլխաւորաց աշակերտացն ժողովելոցն են այս.
առաջնում Յովսէփ, զոր եւ ի սկզբան գրեցաք. երկրորդինը Թադիկ. արք զգաստք, զգուշագոյնք
հրամանաց վարդապետութեանն: Ի զինուորական կողմանէն առաջնումն Վահան անուն յազգէն Ամատունեաց,
որ էր հազարապետ Հայոց Մեծաց. եւ երկրորդին Հմայեակ՝ ի Մամիկոնեան տոհմէն, արք պատուականք,
երկիւղածք, հրամանակատարք վարդապետական հրամանաց:
Եւ մինչդեռ ձեռք սրբոյն ընդ երկինս կարկառեալ էին, տեսիլ
սքանչելի խաչանման լուսաւոր շողաւոր ձեւ երեւէր ի վերայ ապարանիցն, յորում երանելին
վախճանէր, զոր ամենայն ուրուք ինքնատես եղեալ, աւանդեալ, զմերձաւորս եւ զհեռաւորս աւրհնութեամբ
պսակէր, եւ զհաճոյական աղաւթս հասուցեալ ի Քրիստոս՝ հանգեաւ:
Զոր առեալ Վահանայ եւ Հմայեկի կազմութեամբ վախճանելոյ,
հանդերձ աշխարհական ամբոխիւ, սաղմոսիւք եւ աւրհնութեամբ եւ հոգեւոր ցնծութեամբք, կանթեղաւք
վառելովք եւ ջահիւք բորբոքելովք եւ խնկաւք բուրելովք եւ ամենայն լուսաճաճանչ գնդիւն,
եւ այնու խաչանշան լուսաւոր յառաջխաղաց նշանաւն, յԱւշականն ելանէին, եւ անդ ի մարտիրոսարանն
մատուցեալ, զաւրինաւոր յիշատակն կատարեալ, ապա նշանն աներեւոյթ լինէր, եւ նոքա յիւրաքանչիւր
դառնային տեղիսն:
Իսկ յետ երից ամաց անցելոց յաջողեցան Վահանայ Ամատունւոյ
քրիստոսասէր փութով խորան սքանչելի կանգնել տաշածոյ վիմաւք քանդակելովք, եւ ի ներքսագոյն
խորանին զսրբոյն հանգիստն յաւրինեալ: Որոյ սպասս վայելուչս, գունագոյնս, պայծառատեիլս,
ոսկւով եւ արծաթով եւ ակամբք պատուականաւք՝ ի յիշատակարան սեղանոյն կենդանարար մարմնոյ
եւ արեանն Քրիստոսի պատրաստեալ, եւ ամենայն սրբովք ի միասին գումարելովք զմարմին խաչակրաւն
վկային Քրիստոսի, երանելոյն Մաշթոցի, ի հանգիստ խորանին փոխէր: Եւ զնորին աշակերտ Թադիկ
անուն, զայր զգաստ եւ բարպաշտաւն, հանդերձ եղբարբք, երանութեանն հասելոյ սպասաւոր սրբոյն
ի փառս Աստուծոյ կարգէին:
ԿՈՐՅՈՒՆ, ՎԱՐՔ ՄԵՍՐՈՊ ՄԱՇՏՈՑԻ
''ՀԱՅԱՍՏԱՆ'' հրատարակչություն, 1994թ.
